Theo báo cáo về 'Thị trường ứng dụng di động 2021' của Appota Group, Việt Nam có khoảng 70% dân số sử dụng điện thoại di động (ĐTDĐ). Tỷ lệ dân số sử dụng Internet cũng chiếm 70%, lượng người dùng sử dụng Internet qua thiết bị di động chiếm khoảng 95% và mỗi ngày trung bình mất 3 giờ 18 phút để sử dụng Internet qua di động. Đây là con số khá ấn tượng, chứng minh điện thoại thông minh đang được ưu tiên làm thiết bị kết nối chính nhờ sự tiện lợi và phổ biến.

Tính đến tháng 12/2020, dân số Việt Nam đạt hơn 97,3 triệu người, trong đó có 72 triệu người sử dụng mạng xã hội tương đương 73% dân số. Mạng xã hội, ứng dụng xem phim và nhắn tin là các loại ứng dụng phổ biến nhất mà người dùng sử dụng. Facebook và YouTube là hai ứng dụng mà người dùng dành nhiều thời gian nhất với lần lượt chiếm 25% và 12% thời gian khi sử dụng trên ĐTDĐ.

Tuy nhiên, đi kèm với sự phát triển mạnh mẽ đó thì thực tế cũng đang gióng lên một hồi chuông cảnh báo về nhận thức của người dùng khi tham gia mạng xã hội và các ứng dụng trên điện thoại thông minh.

Nhận thức người dùng còn hạn chế và những nguy cơ tiềm ẩn

Có thể nói, mạng xã hội ở Việt Nam trở thành một kênh thông tin, giải trí được người dân ưu chuộng, dành nhiều thời gian để sử dụng. Nhờ mạng xã hội mà mọi người có thể nắm bắt thông tin nhanh chóng, dễ dàng kết nối, giao lưu với nhau, là kênh để học hỏi tri thức, khai thác thông tin, bày tỏ tình cảm và thư giãn.

Tuy nhiên, Internet và mạng xã hội là kết nối không biên giới, đi kèm với nó là nhiều nguy cơ tiềm ẩn mà nếu người dùng không tỉnh táo, thiếu nhận thức về các quy định, tiêu chuẩn cộng đồng của nền tảng mạng xã hội, thiếu nhận thức về những ứng dụng tiềm ẩn nhiều nguy cơ… có thể dẫn đến những hậu quả như mất tài khoản, mất tiền, lộ thông tin cá nhân, vô tình phát tán các đường link nguy hiểm cho người thân và bạn bè…

Với người dùng Facebook chắc hẳn không còn xa lạ gì với các ứng dụng trò chơi giải trí, bói toán,… trên Facebook. Các tựa game trắc nghiệm, hỏi đáp trên nền tảng này thường thu hút được rất nhiều người tham gia. Không chỉ 'gây bão' bởi tính chất gây cười, những tựa game này còn có tính lan tỏa rộng rãi do dễ chơi, dễ kêu gọi bạn bè tham gia thử thách. Những người vô tư chơi và chia sẻ các game trắc nghiệm này có thể trở thành nạn nhân của lộ thông tin cá nhân trong tương lai gần.

Dễ thấy nhất là các tựa game trắc nghiệm như: Cuộc đời bạn màu gì?, Định mệnh là bạn sẽ có bao nhiêu con? hay Kiếp trước bạn là nhân vật nào?... thường xuyên được người dùng Facebook sử dụng và chia sẻ trên nền tảng.

Ứng dụng trắc nghiệm 'Know Your Friends' từng thu hút nhiều người dùng tham gia trả lời những câu hỏi về sở thích cá nhân.

Hay như một ứng dụng trắc nghiệm mang tên 'Know Your Friends' có một thời gian dài cũng được cộng đồng người dùng Facebook hào hứng sử dụng và chia sẻ. Với nền tảng này, nhiệm vụ của người chơi là cần trả lời các câu hỏi mà bạn mình đã đặt ra sẵn. Câu hỏi được bố trí theo dạng trắc nghiệm, trong 2 đáp án chỉ có 1 đáp án đúng.

Thường là các câu hỏi sẽ xoay quanh các sở thích cá nhân của mỗi người. Ngoài ra, người dùng cũng có thể làm 1 bài trắc nghiệm tương tự để xem các bạn mình hiểu mình đến đâu. Tuy nhiên, tiềm ẩn sau những game này là các nguy cơ về bảo mật và xâm phạm quyền riêng tư, do người dùng đã cấp quyền cho ứng dụng truy cập vào dữ liệu Facebook của mình.

Ngoài các thông tin đương nhiên người dùng phải chia sẻ khi sử dụng ứng dụng như tên, giới tính, ảnh đại diện,... các chuyên gia cũng cảnh báo việc chia sẻ sở thích cá nhân thông qua trả lời các câu hỏi trắc nghiệm cũng là rất nguy hiểm. Những câu trả lời sẽ trở thành kho dữ liệu béo bở để các nhà phát triển ứng dụng thu thập và cung cấp cho bên thứ ba.

Không phải là game hay ứng dụng nào trên Facebook cũng xấu, và không phải ứng dụng nào cũng sẽ dùng dữ liệu của bạn trái phép để quảng cáo và thực hiện những điều không tốt đẹp. Tuy nhiên, thực tế đã cho thấy, rõ ràng là người dùng đang quá dễ dãi trong việc sử dụng các nền tảng mạng xã hội cũng như tham gia các trò chơi có nguy cơ bị thu thập các thông tin cá nhân. Họ dễ dàng kích vào những đường link lạ bạn bè hay người thân chia sẻ mà không hề cảnh giác cũng như lo lắng về việc lộ lọt thông tin hay thậm chí là bị đánh cắp tài khoản.

Mới đây, cộng đồng Facebook Việt Nam bất ngờ 'dậy sóng' bởi có rất nhiều tài khoản bị khóa do vi phạm tiêu chuẩn cộng đồng.

Hay như mới đây, cộng đồng Facebook Việt Nam bất ngờ 'dậy sóng' bởi có rất nhiều tài khoản bị khóa do vi phạm tiêu chuẩn cộng đồng. Theo một số chuyên gia công nghệ, các tài khoản bị khóa là do chia sẻ nội dung xấu, độc có liên quan đến trẻ em thông qua các nhóm chat. Những người nhận được thông báo khóa tài khoản có thời hạn 30 ngày để phản đối quyết định của Facebook và nếu không được chấp thuận, tài khoản của họ sẽ bị khóa vĩnh viễn.

Đây vốn không phải vấn đề mới. Facebook luôn đề cao việc bảo vệ quyền trẻ em do đó, các nội dung xấu, độc về trẻ em sẽ không có cơ hội tồn tại trên nền tảng xã hội lớn nhất thế giới này. Ngoài ra cũng có rất nhiều những hành vi khác nếu người dùng không để ý cũng có thể bị Facebook đưa vào diện vi phạm tiêu chuẩn cộng đồng.

Bên cạnh đó, tâm lý 'tò mò' cũng là nguyên nhân chính khiến người dùng Facebook bị mất tài khoản. Nhiều người tò mò click vào các link lạ có thể bị lừa chiếm đoạt tài khoản do đường link giả mạo, khiến người dùng chủ động nhập thông tin đăng nhập, thông tin xác thực hoặc các thông tin khác…

Từ thực tế này cho thấy, rất nhiều người sử dụng mạng xã hội Việt Nam đã không có cho mình những kiến thức cần thiết, thậm chí không nắm rõ những quy định của nền tảng mình sử dụng, dẫn đến tình trạng vi phạm những tiêu chuẩn cộng đồng một cách vô thức và việc bị khóa hoặc dễ dàng bị đánh cắp tài khoản cũng là điều dễ hiểu.

Một số lưu ý người dùng mạng xã hội cần tránh

Sau sự kiện hàng nghìn tài khoản người dùng bị Facebook khóa đã gióng lên hồi chuông cảnh báo về nhận thức của người dùng khi tham gia các nền tảng mạng xã hội. Khi tham gia bất cứ nền tảng mạng xã hội nào, người dùng cũng cần lưu ý những quy định trong quá trình sử dụng, đặc biệt là tránh tuyệt đối những hành vi vi phạm tiêu chuẩn cộng đồng hay những quy định của nền tảng. Theo đó, một số hoạt động mà người dùng cần tránh để có thể tham gia và hoạt động an toàn trên mạng xã hội Facebook.

Facebook cấm triệt để các nội dung 18+ và đặc biệt là liên quan đến trẻ em. Chính vì vậy, người dùng Facebook tuyệt đối không nên chia sẻ những nội dung liên quan đến nhóm nội dung này. Mạng xã hội lớn nhất thế giới đang có những chính sách nghiêm ngặt nhằm bảo vệ trẻ em trên mạng xã hội. Cụ thể, từ tháng 2, Facebook đã ra thông báo, đang phát triển những công cụ mới để ngăn chặn mọi người chia sẻ nội dung có thể biến trẻ em thành nạn nhân, như hành vi bóc lột, khiêu dâm trẻ em.

Đồng thời, những nội dung có thể gây kích động thù hận, cổ xúy các hành vi bạo lực, phân biệt chủng tộc đều không được Facebook và pháp luật chấp nhận. Do đó, người dùng cũng cần cẩn thận với những nội dung này.

Ngoài ra, người dùng cũng cần lưu ý việc sử dụng tên giả. Ứng dụng này thường xuyên có các biện pháp để xác thực danh tính người dùng. Việc dùng tên giả nếu bị phát hiện hoàn toàn có thể dẫn đến bị khóa tài khoản hay trong trường hợp bị đánh cắp tài khoản cũng khó có thể lấy lại.

Bên cạnh đó, nếu người dùng đăng bài quá nhiều với cùng một nội dung hoặc bình luận một nội dung nhiều dòng hay việc gửi quá nhiều tin nhắn cùng một nội dung tới nhiều người, trí tuệ nhân tạo (AI) của Facebook có thể cho hoạt động đó là đang spam và rất dễ bị khóa tài khoản tạm thời, thậm chí là khóa vĩnh viễn nếu tái phạm.

Đặc biệt, để hạn chế tối đa rủi ro bị thu thập thông tin cá nhân, người sử dụng cũng cần cẩn trọng trong việc tham gia các trò chơi, các bài trắc nghiệm giải trí... trên các nền tảng mạng xã hội và cũng cần cân nhắc với các ứng dụng đòi hỏi quyền truy cập vào dữ liệu cá nhân của mình.

Khuyến nghị từ chuyên gia an ninh mạng

Bên cạnh việc vi phạm các quy định và tiêu chuẩn cộng đồng của các nền tảng mạng xã hội đưa ra thì thời điểm hiện tại, các mánh khóe lừa đảo trên mạng Internet cũng ngày càng gia tăng. Các chuyên gia an ninh mạng khuyến cáo người dùng cần thận trọng khi kích vào các đường link lạ, chia sẻ thông tin nhạy cảm hay cung cấp thông tin cá nhân cho người lạ, để tránh 'tiền mất tật mang'.

Không lâu sau khi sự việc các tài khoản Facebook bị khóa, các dịch vụ mở khóa tài khoản Facebook đồng loạt nở rộ trên khắp các hội nhóm. Mức giá của những dịch vụ này được mời chào dao động từ khoảng 500.000 - 5 triệu đồng. Mức giá chênh lệch phụ thuộc vào tình trạng của tài khoản, với tài khoản chưa gửi kháng nghị lên Facebook và có thông tin trùng khớp với giấy tờ cá nhân (ảnh chụp chứng minh nhân dân, căn cước công dân, hộ chiếu…) thì chi phí sẽ thấp và tỷ lệ mở khóa thành công cao hơn.

Theo Hiếu PC (Ngô Minh Hiếu), chuyên gia tại Trung tâm Giám sát An toàn không gian mạng quốc gia (NCSC), thuộc Cục An toàn thông tin - Bộ TT&TT, người dùng cần hết sức thận trọng với các dịch vụ này, nhiều kẻ xấu có thể lợi dụng điều này để lừa đảo lấy thông tin, danh tính và lừa gạt chiếm đoạt tài sản.

Vì để mở khóa tài khoản Facebook, các dịch vụ này yêu cầu người dùng phải cung cấp thông tin cá nhân, hình ảnh các giấy tờ tùy thân như chứng minh nhân dân, căn cước công dân hoặc hộ chiếu…, với lý do phải sử dụng các thông tin cá nhân để khai báo với Facebook mới có thể mở khóa tài khoản.

Ngoài ra, Hiếu PC cũng lưu ý người dùng hạn chế chia sẻ những đường link lạ, đặt mật khẩu độ khó cao, bảo mật hai bước kèm theo, nên tránh thường xuyên đổi IP và thiết bị để vào tài khoản Facebook.

Hiếu PC cũng cho biết thêm rằng thời gian vừa qua, nhiều kẻ xấu đã đăng quảng cáo bẩn trên Facebook, chia sẻ những phần mềm, tiện ích độc hại có kèm theo chữ miễn phí (miễn phí luôn cả mã độc), người dùng tải về có thể sẽ bị mất tài khoản, mất thông tin dữ liệu.

Hiện tại, đối với những tài khoản đã bị khóa, chuyên gia an ninh mạng này cũng hướng dẫn người dùng có thể truy cập link: https://www.facebook.com/help/contact/ 260749603972907, sau đó điền các thông tin cá nhân và gửi giấy tờ tùy thân để khiếu nại với Facebook. Người dùng sẽ cần chờ tối thiểu 24 giờ để nhận được phản hồi từ phía Facebook.

Mới đây, Cẩm nang 'Bảo đảm An toàn thông tin trong đại dịch Covid-19' do NCSC xây dựng, cũng đã đưa ra những cách thức để người dùng có thể sử dụng các mạng xã hội phổ biến (Facebook, Zalo, TikTok) một cách an toàn nhất.

Cụ thể, đối với mạng xã hội Facebook, người sử dụng nên xóa lịch sử hoạt động, ẩn vị trí người dùng, bật xác thực 2 yếu tố, giới hạn đối tượng cho các bài đăng cá nhân, cảnh giác với nút like và share, ngăn thông tin tài khoản hiển thị trên các công cụ tìm kiếm, ngừng quảng cáo hoạt động và loại bỏ các ứng dụng theo dõi khỏi Facebook.

Đối với TikTok, người dùng nên ngăn TikTok lưu thông tin đăng nhập, kiểm tra ai đang sử dụng tài khoản của bạn và đăng nhập bất thường, cài đặt chế độ riêng tư.

Còn đối với mạng xã hội Zalo, NCSC khuyên người dùng nên tạo mã pin bảo mật, thiết lập quyền riêng tư Zalo (người lạ không thể gửi tin nhắn, bình luận hoặc xem hình ảnh trên nhật ký), tắt thông báo đã xem tin nhắn, thiết lập quyền xem khi đăng nhật ký và xóa vị trí trên ứng dụng Zalo.

Cuối cùng, điều quan trọng nhất để tham gia mạng xã hội một cách an toàn, người dùng cần chủ động tìm hiểu, nâng cao nhận thức tự bảo vệ bản thân và những người xung quanh trên không gian mạng./.