Với địa hình đồi núi uốn lượn theo con sông Ba Chẽ, chịu ảnh hưởng từ thủy triều nơi cửa sông, huyện Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh thường xuyên phải gánh chịu những đợt mưa lũ bất thường. Để nắm bắt thông tin kịp thời, từ đó chủ động phòng ngừa hiệu quả, đầu mùa mưa bão năm nay, Ba Chẽ đã tiên phong đầu tư hệ thống cảnh báo mưa lũ qua ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT) hiện đại. Đây là kết quả của sự thay đổi tư duy trong chỉ đạo, điều hành, chủ động ứng phó với thiên tai của huyện miền núi này.

Xây dựng hệ thống cảnh báo, dự báo lũ trên sông Ba Chẽ

Theo UBND huyện Ba Chẽ, trong những năm gần đây, mức độ thiệt hại do lũ, lụt gây ra ngày một tăng do cường độ mưa lũ tăng lên. Tổng thiệt hại ước tính trong giai đoạn 2008 - 2018 vào khoảng 246 tỉ đồng, trong đó các năm thiệt hại lớn là 2008, 2013, 2015, 2017 và 2018 đều tương ứng với các trận lũ lớn đã xảy ra. Thiệt hại kỷ lục do trận lũ ngày 26/9/2008 gây ra vào khoảng 105 tỉ đồng. Ngoài thiệt hại về vật chất, mưa lũ cũng ảnh hướng đến đời sống tinh thần của người dân.

Từ những tình hình thực tế nêu trên, UBND huyện Ba Chẽ đã thực hiện dự án 'Xây dựng hệ thống cảnh báo, dự báo lũ trên sông Ba Chẽ' với mục tiêu xây dựng một hệ thống đồng bộ bao gồm các trạm đo mưa, lũ và phần mềm tin học với mục tiêu dễ vận hành, thời gian tính toán nhanh chóng, không yêu cầu nhiều kiến thức chuyên ngành của người sử dụng cũng như không phải thuê/mua các phần mềm dự báo cảnh báo lũ với chi phí cao, nhưng vẫn đảm bảo độ chính xác cao, hệ thống cảnh báo, dự báo lũ cho lưu vực sông Ba Chẽ. 

Công ty Cổ phần tích hợp hệ thống thông tin toàn cầu GB được lựa chọn là đơn vị cung cấp giải pháp cho dự án nêu trên. Qua gần 6 tháng nỗ lực triển khai, hệ thống được xây dựng bằng cách kết hợp các mô hình thuỷ văn, thuỷ lực và mô hình trí tuệ nhân tạo. Cách tiếp cận này cho phép kết hợp sử dụng các tính toán phức tạp của các mô hình thuỷ văn thuỷ lực với những tiến bộ vượt bậc trong công nghệ trí tuệ nhân tạo, phục vụ dự báo lũ, lụt.

Đồng thời, cho phép công nghệ không lệ thuộc vào các phần mềm thuỷ văn, thuỷ lực cảnh báo/dự báo lũ có bản quyền nhằm tiết kiệm tối đa chi phí vận hành hệ thống. Hệ thống có thể dự báo các đợt mưa lũ trước 16 ngày và đưa ra các kịch bản ứng phó với thiên tai dựa trên các mô hình suy diễn trên nền tảng trí tuệ nhân tạo. Các thông tin được hiển thị tại Trung tâm điều hành huyện hoặc tỉnh, đồng thời được chuyển tức thời tới người dân qua hệ thống tin nhắn SMS. Đây chính là sự đột phá trong giải pháp dự báo và phòng chống lụt bão, ứng phó với các thảm họa thiên nhiên hiện nay.

UBND huyện Ba Chẽ đã có kế hoạch tổ chức, tuyên truyền tập huấn tới các đơn vị có liên quan và người dân trên địa bàn. Từ mô hình ứng dụng công nghệ nêu trên, sản phẩm của dự án sẽ giúp phần nâng cao cách đối phó của con người đối với những thảm họa thiên nhiên ngày càng diễn ra khắc nghiệt.

Hệ thống cảnh báo lũ sông Ba Chẽ. (Ảnh: cand.com.vn)

Ứng dụng công nghệ trong phòng chống bão, lũ

Theo ông Nguyễn Tiến Trường, Trưởng Phòng Kinh tế - Hạ tầng huyện Ba Chẽ, để các cơ quan quản lý và người dân nhận biết được sớm, có giải pháp phòng ngừa khi có sự cố xảy ra, huyện đã ứng dụng khoa học công nghệ trong cảnh báo lũ trước mùa mưa bão năm nay.

Ứng dụng khoa học công nghệ trong phòng chống bão, lũ mà huyện triển khai là hệ thống cảnh báo lũ sớm. Dự án này nằm trong đề án 'Phòng chống lũ lụt, sạt lở đất trên địa bàn huyện Ba Chẽ giai đoạn 2019-2025' đã được UBND tỉnh phê duyệt năm 2019. Đây cũng là phần mềm cảnh báo lũ bằng trí tuệ nhân tạo đầu tiên trên địa bàn tỉnh.

Tổng quan hệ thống cảnh báo mưa lũ. Ảnh: quangninh.gov.vn.

Hệ thống này sẽ tự động thu thập các thông tin quan trắc trên lưu vực sông Ba Chẽ và truyền dữ liệu liên tục, cập nhật về máy chủ của Trung tâm chỉ huy Phòng chống thiên tai và Tìm kiếm cứu nạn (PCTT&TKCN) đặt tại trụ sở UBND huyện. Từ đó, tạo lập một hệ thống cơ sở dữ liệu về bản đồ mưa, lũ của huyện Ba Chẽ trên môi trường mạng.

Đến nay huyện đã xây dựng, lắp đặt hệ thống thiết bị 7 trạm đo mưa, 5 trạm đo mực nước tại 8 xã, thị trấn; 3 trạm ở các hồ thủy lợi trên địa bàn, mỗi trạm đều có camera giám sát. Đây đều là các điểm xung yếu, hay xảy ra lũ lụt trên lưu vực sông Ba Chẽ. Nhờ đó, có thể dự báo các đợt mưa lũ trước 16 ngày và đưa ra các kịch bản ứng phó với thiên tai. Khi mực nước vượt ngưỡng dự báo, hệ thống sẽ phát cảnh báo và chuyển tức thời tới cán bộ, người dân qua tin nhắn SMS. Đây chính là tính năng mới đột phá trong giải pháp dự báo và phòng chống lụt bão, ứng phó với các thảm họa thiên nhiên hiện nay.

Là địa phương chịu ảnh hưởng nặng nề nhất do thiên tai, khi hệ thống này được đưa vào vận hành, triển khai, thị trấn Ba Chẽ cũng là một trong những địa bàn được hưởng lợi nhiều nhất. Ông Nguyễn Quốc Tuấn, Phó Chủ tịch UBND thị trấn Ba Chẽ, cho biết: Thị trấn vừa phải chịu lũ đổ về từ thượng nguồn, vừa chịu nước thủy triều sông Ba Chẽ dâng nhanh, vì thế tạo thành rốn lũ. Nếu hệ thống này hoạt động tốt, chúng tôi sẽ nhận được thông tin từ xa, từ sớm để làm tốt công tác di dời, tránh nhiều thiệt hại do mưa lũ gây ra, đáp ứng niềm mong mỏi từ bao đời của chính quyền và người dân.

Hệ thống camera quan trắc. (Ảnh: quangninh.gov.vn)

Với 9,5 tỷ đồng đầu tư cho ứng dụng công nghệ hiện đại vào cảnh báo thiên tai của một huyện miền núi còn nhiều khó khăn về nguồn thu như Ba Chẽ là một bài toán không đơn giản. Thế nhưng, bằng sự quyết đoán, đưa lên 'bàn cân' giữa chủ động phòng ngừa với khắc phục hậu quả, quan trọng là sự thay đổi tư duy trong điều hành, lãnh đạo và triển khai các phần việc theo hướng công nghệ hóa, từ một huyện nghèo, Ba Chẽ đã có những bước đi tiên phong.

'Việc có được hệ thống cảnh báo bão lũ bằng công nghệ hiện đại đầu tiên trong tỉnh thực sự là một bước tiến đáng kể về tư duy và nỗ lực phòng chống thiên tai, bão lũ của cấp ủy, chính quyền địa phương và sự quan tâm của tỉnh. Từ đó, làm tốt công tác '4 tại chỗ, 3 sẵn sàng' trong phòng chống thiên tai, tìm kiếm cứu nạn', Phó Chủ tịch Nguyễn Quốc Tuấn nhấn mạnh.