Nếu như trước đây dầu mỏ được xem là tài nguyên quý giá nhất thì nay dữ liệu chính là tài sản vô giá trong ngành kinh tế số thì trong tương lai, hầu hết các giá trị sẽ được tạo ra từ dữ liệu. Càng nhiều dữ liệu, nhất là càng nhiều loại dữ liệu khác nhau thì cơ hội tạo ra giá trị mới càng lớn. Dữ liệu có tiềm năng thúc đẩy những tiến bộ đột phá cho con người và hành tinh - từ những đổi mới về nhận dạng số đến việc ứng phó với đại dịch COVID-19 và thậm chí là đưa chúng ta đến gần hơn với các mục tiêu khí hậu net-zero (Không phát thải CO₂).

Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện cả cung và cầu về dữ liệu đều ở mức độ cao, dường như chúng ta đang bỏ lỡ các cơ hội khai thác dữ liệu để đạt được kết quả tốt hơn. Tại sao? Bởi vì hệ sinh thái dữ liệu là một mạng lưới bao gồm nhiều yếu tố như ngôn ngữ lập trình, gói, thuật toán, dịch vụ điện toán đám mây và cơ sở hạ tầng chung mà một tổ chức sử dụng để thu thập, lưu trữ, phân tích và tận dụng dữ liệu.

Mỗi DN, tổ chức sẽ tận dụng dữ liệu theo cách riêng biệt, như vậy, mỗi DN sẽ có một hệ sinh thái dữ liệu duy nhất. Hệ sinh thái này có thể trùng lặp trong một số trường hợp, đặc biệt khi dữ liệu được lấy hoặc sao chép từ nguồn công khai hoặc khi hai tổ chức cùng sử dụng dịch vụ từ một nhà cung cấp dữ liệu bên thứ ba, ví dụ: nhà cung cấp dịch vụ lưu trữ đám mây.

Xây dựng một hệ sinh thái chia sẻ dữ liệu có đạo đức và an toàn

Bằng cách chia sẻ dữ liệu, các công ty, các nhà sản xuất có thể mở khóa giá trị bổ sung và tăng tốc đổi mới. Tuy nhiên, phần lớn người dùng còn thiếu niềm tin vào việc các công ty lưu trữ và chia sẻ dữ liệu của họ, đây chính là rào cản khiến họ không muốn tham gia vào nền kinh tế dựa trên dữ liệu. Vậy làm sao để xây dựng niềm tin của người dùng đối với hệ sinh thái chia sẻ dữ liệu? Một trong những giải pháp đó là marketplace (một hình thức thương mại điện tử (TMĐT) kết nối người mua và người bán tiềm năng tất cả trong một nền tảng để giúp thuê, mua, trao đổi hoặc thương lượng) dữ liệu.

Mô hình marketplace dữ liệu được xây dựng phù hợp có thể đẩy nhanh quá trình trao đổi và sử dụng dữ liệu một cách có trách nhiệm để giải quyết những thách thức quan trọng và thúc đẩy đổi mới cho xã hội. Với việc ứng dụng các công nghệ mới nổi như blockchain và các kỹ thuật tăng cường quyền riêng tư, các nhà khai thác thị trường dữ liệu khu vực công và tư nhân có thể trao quyền cho mọi người để cấp phép một cách sẵn sàng và có chủ ý cho dữ liệu của họ được sử dụng.

Diễn đàn Kinh tế thế giới (WEF) đang xây dựng một khuôn khổ quản trị toàn cầu cho việc thu thập và chia sẻ dữ liệu có đạo đức. Sáng kiến Dữ liệu cho mục đích chung (DCPI) của WEF là sáng kiến đầu tiên thuộc loại này, trong đó đưa ra các hướng dẫn để đảm bảo các chính phủ và các nhà nghiên cứu có thể dễ dàng dựa vào dữ liệu để đưa ra các quyết định có lợi cho người dân, đặc biệt là trong các cuộc khủng hoảng.

Sheila Warren, người đứng đầu Bộ phận dữ liệu, blockchain và tài sản kỹ thuật số tại WEF, cho biết dữ liệu bị chặn hoặc bị cô lập dẫn đến hạn chế khả năng nhân loại phản ứng với đại dịch với tốc độ và sự nhanh nhẹn cần thiết.

DCPI tập trung vào các chính sách và mô hình dữ liệu hướng tới một loạt các mục đích chung như sức khỏe cộng đồng, bảo vệ môi trường và quản lý thiên tai, đồng thời đảm bảo dữ liệu cá nhân của mọi người không được sử dụng cho các mục đích không được phép. Theo sáng kiến, dữ liệu người dùng sẽ tự động được mã hóa, ẩn danh và truyền đi cùng với các quy tắc quản lý quyền kỹ thuật số để đảm bảo rằng dữ liệu không thể được sử dụng cho các mục đích khác, giống như chia sẻ dữ liệu cá nhân với chia sẻ âm nhạc có kiểm soát

Theo WEF, việc các tổ chức ưu tiên bảo vệ dữ liệu và quyền riêng tư hơn việc chia sẻ dữ liệu đã dẫn đến việc không khai thác được giá trị đầy đủ của dữ liệu cũng như sự phân mảnh của các chính sách quản trị dữ liệu.

Mô hình marketplace dữ liệu, giúp chống lại việc chia sẻ dữ liệu truyền thống, sẽ cho phép dữ liệu được tận dụng để mang lại lợi ích lớn hơn cho xã hội. Hiện WEF đã khởi động một số dự án thí điểm tại Nhật Bản, Colombia và Ấn Độ để khám phá nền tảng marketplace dữ liệu nhằm giải quyết các vấn đề từ sức khỏe cộng đồng đến phòng chống thiên tai và an toàn giao thông. Ở Ấn Độ, sáng kiến này đang tìm cách giải quyết vấn đề chia sẻ dữ liệu về nông nghiệp.

Ứng dụng các công nghệ 4IR để bảo vệ dữ liệu

Hầu hết các quy định hiện nay yêu cầu các cá nhân cung cấp quyền trực tiếp - nói cách khác là sự đồng ý - để dữ liệu của họ được thu thập, lưu trữ hoặc chia sẻ. Tuy nhiên, không phải tất cả dữ liệu đều được tạo ra bởi một cá nhân có thể nhận dạng được, do đó, không phải tất cả các trao đổi dữ liệu sẽ yêu cầu quyền trực tiếp (ví dụ: chia sẻ dữ liệu về lưu lượng giao thông từ các cảm biến đèn giao thông thuộc sở hữu của chính phủ với một nhà bán lẻ).

Việc ứng dụng các các công nghệ của cách mạng công nghiệp lần thứ tư (4IR) trong marketplace dữ liệu sẽ góp phần đảm bảo quyền riêng tư, từng bước xây dựng niềm tin của người dùng. Hai lĩnh vực mà các ông nghệ 4IR đang được ứng dụng hiệu quả là cải thiện kết quả thực hiện bằng cách sử dụng hợp đồng thông minh và thực thi phạm vi xử lý thông qua bút danh.

Cải thiện kết quả bằng cách sử dụng hợp đồng thông minh

Trong các quy trình phi tập trung giữa nhiều bên tham gia mà có thể không biết nhau, nhưng vẫn cần tin tưởng nhau, công nghệ blockchain cùng với các kỹ thuật khác, có thể được sử dụng để tăng cường khả năng xảy ra các kết quả mong đợi. Một trong những công cụ đó là hợp đồng thông minh, nhằm tự động thực hiện, kiểm soát hoặc ghi lại các hành động cụ thể theo các điều khoản của thỏa thuận.

Sử dụng blockchain cho phép các bên quyết định thông tin nào được chia sẻ, chia sẻ với ai và cho mục đích gì. Toàn bộ quá trình được giám sát một cách độc lập mà không ai có thể can thiệp hay thay đổi kết quả, do đó tăng độ tin cậy. Do đó, nhu cầu về các trung gian chịu trách nhiệm môi giới trao đổi dữ liệu giữa các bên khác nhau được giảm thiểu, giảm chi phí thực thi và rủi ro gian lận.

Bảo vệ dữ liệu bằng cách sử dụng bút danh hoặc ẩn danh

Trong marketplace dữ liệu, việc sử dụng dữ liệu được giới hạn trong các mục đích được phép. Các biện pháp kỹ thuật được sử dụng để đảm bảo sự tuân thủ này thông qua các công nghệ bảo vệ 4IR tiên tiến như blockchain, trí tuệ nhân tạo (AI) hoặc máy học.

Các kỹ thuật 4IR khắc phục các hạn chế của các kỹ thuật trước đó về quyền riêng tư và bảo vệ dữ liệu. Điều này được thực hiện bằng cách thực thi các chính sách về mặt kỹ thuật cho phép phân loại các loại dữ liệu được xử lý, cho phép các tổ chức chia sẻ mọi thứ từ không có dữ liệu đến rất nhiều dữ liệu, với khối lượng hoặc mức độ nhận dạng nào của dữ liệu.

Theo Quy định Bảo vệ dữ liệu chung (GDPR) của Liên minh châu Âu, các quy trình kinh doanh có tương tác với dữ liệu cá nhân phải được thiết kế và xây dựng dựa trên các nguyên tắc và các biện pháp an ninh cần thiết để bảo vệ dữ liệu (ví dụ: sử dụng bút danh hoặc ẩn danh khi thích hợp). Do đó, việc cài đặt quyền riêng tư phải được đặt ở mức cao theo mặc định sao cho dữ liệu không sẵn sàng công bố nếu thiếu rõ ràng hoặc không đủ thông tin để xác định chủ thể dữ liệu.

GDPR quy định, dữ liệu cá nhân không được phép xử lý trừ khi nó được thực hiện dựa trên cơ sở luật pháp và các quy định hoặc trừ khi bộ phận kiểm soát (hoặc xử lý dữ liệu) đã nhận được sự xác nhận rõ ràng và độc lập từ chủ thể dữ liệu. Chủ thể dữ liệu có quyền thu hồi sự đồng ý công bố dữ liệu bất cứ lúc nào./.